Charakter człowieka- wrodzony czy wykształcony w ciągu życia?

Charakter człowieka opisywany przymiotnikami takimi jak np. nieśmiały, arogancki, przebojowy, lękliwy wskazują nam na najgłębsze struktury jego osobowości. Podczas procesu interpretacji napotkanych zdarzeń, struktury te wchodzą ze sobą w łańcuchowe reakcje tworząc efekt w postaci zachowania charakterystycznego dla danego człowieka sposobu radzenia sobie z określonymi sytuacjami...

Istnieją wiarygodne koncepcje mówiące o pewnych stosunkowo stałych cechach temperamentu obecnych już w momencie narodzin (Kagan, 1989). Należy jednak traktować je jedynie jako tendencje, które pod wpływem doświadczeń życiowych, szczególnie tych wczesnodziecięcych w relacjach z najważniejszymi obiektami czyli rodzicami, mogą się wzmacniać i rozwijać lub minimalizować. W ten sposób pod wpływem środowiska kształtują się pewne przystosowawcze lub nieprzystosowawcze wzorce reagowania w wymiarze poznawczym, emocjonalnym i behawioralnym.

Nasze emocje, myśli, reakcje fizjologiczne i zachowania zależą od siebie nawzajem, są powiązane łańcuchem wzajemnych zależności. To jakie emocje pojawiają się w człowieku w danej sytuacji zależy od tego w jaki sposób tę sytuację zinterpretuje, co o niej pomyśli. Np. dla jednego nowe zadanie w pracy będzie oznaczało wyzwanie i wywoła ekscytację, podczas gdy przez innego będzie postrzegane jako potencjalna porażka i wzbudzi lęk.

Sama sytuacja nie wpływa bezpośrednio na nasze uczucia, w powstawaniu reakcji emocjonalnej największe znaczenie ma jej interpretacja przez indywidualny system poznawczy każdego człowieka. Skąd się jednak biorą te interpretacje? Od czego zależy to, że ta sama sytuacja w różnych osobach wywoła zupełnie inne interpretacje?

Odpowiedź wiąże się ze znacznie trwalszymi i głębszymi strukturami jakimi są przekonania i schematy poznawcze. Są to struktury często w ogólne nieuświadamiane, zauważalne są jedynie efekty ich obecności czyli emocje i zachowania. Większość schematów powstaje w dzieciństwie i ulega rozbudowaniu na przestrzeni doświadczeń życiowych. Schematy to szkodliwe dla jednostki wzorce emocjonalne i poznawcze powstałe w wyniku wczesnodziecięcych doświadczeń, powtarzane i rozbudowywane przez całe późniejsze życie.

Nie wszystkie schematy powstają pod wpływem doświadczanych silnych traum, ich podstawą mogą być trudne doświadczenia o mniejszym ładunku emocjonalnym. Podstawą schematów są jednak zawsze toksyczne doświadczenia lub relacje, na które jednostka jest wystawiana w dzieciństwie lub okresie dojrzewania. Inaczej mówiąc powstają pod wpływem niezaspokojonych podstawowych potrzeb emocjonalnych takich jak:

• Bezpieczne przywiązanie do innych,
• Autonomia, kompetencja i poczucie tożsamości,
• Wolność wyrażania prawdziwych potrzeb i emocji,
• Spontaniczność i zabawa,
• Realistyczne granice i samokontrola.

Przez to, że „schematy dążą do przetrwania” jednostki w dorosłym życiu wybierają sytuacje znane emocjonalnie, które będą zgodne z ich nieadaptacyjnym sposobem interpretacji. W ten sposób schematy ulegają utrwaleniu i paradoksalnie doprowadzają do powtórzenia tych sytuacji z dzieciństwa, które wyrządziły im najwięcej krzywdy. Podświadomie dążąc do tego co znane, jednostka powiela doświadczenia i uczucia, z którymi miała do czynienia w dzieciństwie.

Wczesne nieadaptacyjne schematy są wielowymiarowe i w zależności od nasilenia trudnych doświadczeń oraz biologicznej podatności będą wpływały na wykształcenie się problemów o różnym stopniu nasilenia. Np. jeśli jednostka w dzieciństwie doświadczała silnej krytyki ze strony rodziców i wykształcił się w niej schemat Wadliwości, wówczas w dorosłym życiu napotykając najmniejszą nawet krytykę będzie się w niej uruchamiał ten schemat, w rezultacie czego reagować będzie np. wycofaniem z relacji.

Inna osoba, która doświadczała krytyki np. ze strony tylko jednego rodzica i tylko w wybiórczych sytuacjach, będzie rzadziej reagowała uruchomieniem schematu Wadliwości, a odczuwane emocje nie będą tak silne.

Bardzo często nieadaptacyjne schematy doprowadzają do powstania poważnych zaburzeń psychicznych z osi I takich jak np. depresja, czy zaburzenia lękowe, czy z osi II- zaburzeń osobowości.

Nawet jeśli schematy są mniej nasilone i nie doprowadzają do znacznych zaburzeń psychicznych są obecne w każdym człowieku stanowiąc podstawę jego osobowości, sposobu myślenia, interpretowania i odczuwania wszystkich napotykanych sytuacji.

W omawianym modelu wyróżniono 18 schematów podzielonych na 5 ogólnych kategorii:

Na podstawie:

Beck A.T. i wsp. „Terapia poznawcza zaburzeń osobowości”
Beck J.S. „Terapia poznawczo- behawioralna”
Young J.E. i wsp. „Terapia schematów. Przewodnik praktyka”

mgr Paulina Żuchowicz