Gotowość szkolna - jakie umiejętności powinno nabyć dziecko w wieku przedszkolnym?

Rozpoczął się maj, a z nim czas podejmowania decyzji i pytań: „czy moje dziecko jest gotowe do podjęcia nauki w szkole, czy może jeszcze nie?”. Czasem to rodzice mają wątpliwości, innym razem to nauczyciele przedszkolni sugerują, aby dziecko poczekało jeszcze rok. Ponieważ niejednokrotnie zgłaszają się do mnie rodzice z takim zapytaniem spróbuję przybliżyć, czym dla dziecka jest koniec okresu przedszkolnego i wiążące się z nim nowe wyzwania.

Wiek przedszkolny, jak sama nazwa sugeruje, jest to czas, w którym dziecko nabywa umiejętności potrzebne do rozpoczęcia nauki w szkole. Jest to czas pomiędzy okresem wczesnodziecięcym, w którym dziecko jest ściśle związane z rodzicami, a okresem szkolnym, w którym liczą się już kompetencje społeczne.
Dziecko przysłowiowo „rusza w świat”. Będąc w szkole, poza opieką rodziców, musi posiadać podstawowe umiejętności samokontroli, czyli zachowywać się tak, jakby ci rodzice byli obok niego. Gdy pojawią się trudności, z którymi nie potrafi sobie samodzielnie poradzić, musi umieć zwrócić się po pomoc do nauczycieli.
Prawidłowo rozwijające się dziecko potrafi samo rozróżnić to, co dopuszczalne i niedopuszczalne, możliwe i niemożliwe, temu podporządkować swoje zachowanie.

Sposób działania dziecka ulega zmianie. Musi umieć dostosować je do aktualnej sytuacji. Środowisko szkolne nie przypomina znanego, domowego. Trzeba uruchomić nowe strategie. Ponadto spontaniczność ustępuje miejsca reaktywności. Wzrasta kontrola nad własnymi zachowaniami i przeżyciami. Dziecko zyskuje umiejętność ich „obróbki intelektualnej”. Coraz większe znaczenia ma intelekt jako główne źródło informacji. Coraz mniejsze zaś własna wyobraźnia.

Wspomnę tu o ważnej roli zabaw „na niby” pojawiających się w wieku przedszkolnym. Po pierwsze muszą się pojawić, po wtóre muszą mieć prawidłowy przebieg. Dziecko identyfikuje się z jakąś wymyśloną postacią, zdarzeniem, sytuacją. Ważne jest, aby ta identyfikacja zachowywała aspekt realności, odróżniała fikcję od rzeczywistości - „wiem, że się bawię, w rzeczywistości to tylko udawanie”. Ważne również aby dziecko uświadamiało sobie niebezpieczeństwa, które mogłyby się zdarzyć gdyby sytuacja była realna. Prawidłowa zabawa stanowi ważny element w osiąganiu dojrzałości emocjonalnej, społecznej i moralnej.
Dobrze jest zatem przyglądać się zabawom własnego dziecka.

Zmiany muszą nastąpić w relacjach rówieśniczych.
Kontakty z rówieśnikami to głównie kontakty z tą samą płcią (wiąże się to z okresem identyfikacji z płcią). Zabawy odbywają się w parach, przyjaźnie w parach. Inne dzieci traktowane są wrogo. Atrakcyjność postrzegana jest początkowo poprzez posiadanie zabawek. Przyjaźnie mają charakter tymczasowy, zmienny. Z czasem coraz bardziej odczuwana jest niejednoznaczność kontaktu, doświadczanie przyjaźni i wrogości z tym samym dzieckiem. Coraz ważniejszy w przyjaźni staje się wzór zachowania a nie posiadanie.
Jest to również czas uczenia się umiejętności odraczania potrzeb, radzenia sobie z frustracja.

Prawidłowo rozwijające się dziecko 6-7 letnie zaczyna mieć świadomość własnej autonomii i autonomii innych. Zaczyna zauważać odrębność myślenia i działania innych. Pojawia się reguła wzajemnego szacunku.
W wieku 4 lat rozumienia stanów emocjonalnych innych osób, a w wieku 5-7 ta umiejętność osiąga obustronność. Dziecko rozpoznaje emocje innych osób, ale też wie, że inni mogą rozpoznawać jego emocje. Sprzyja to nawiązaniu wzajemnych przyjaźni.

Pojawiają się emocje: duma, wstyd, poczucie winy, zazdrość, zakłopotanie. Zaczyna rozpoznawać stopień społecznej aprobaty tych uczuć i wartość jaką ma dla niego jej przeżywanie.
Emocje, jako źródło informacji od innych ludzi, stanowią regulację własnych zachowań, dostosowywanie własnych ekspresji do warunków społecznych.

Nadal autorytetem są rodzice lub inni dorośli. Autorytet powinien być oparty na uczuciu przywiązania, jak również respektu.

Jest to również ważny okres rozwoju poznawczego. Rozwija się myślenie słowne – każda rzecz ma nazwę. Wszystko co się dzieje, dzieje się w jakimś celu, ma swoją przyczynę. Stąd częste pytania „dlaczego?”.

Pojawia się myślenie intuicyjne polegające na tym, że doświadczanie rzeczywistości jest wyobrażane. Dzięki niej dziecko przewiduje skutki swoich działań.

Zaczyna odróżniać to co wewnętrzne od tego co zewnętrzne, np. nie ugłaśnia swoich myśli.

Dziecko zyskuje też zasób wiedzy o otaczającym go świecie, umiejętność rozumienia zjawisk, umiejętność komunikacji słownej, a także poszerza się jego zasób słów.

Osiągnięcie pełnej gotowości szkolnej w różnych aspektach daje dziecku możliwość dobrego zaadoptowania się do nowej sytuacji, nowych oczekiwań, nowych znajomości.
Szkoła nie wywołuje wtedy strachu, raczej zaciekawia.

W razie wątpliwości dotyczących rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym, zapraszam na konsultacje

Lek. Med. Katarzyna Pycio