TRANS/CIS/PŁCIOWOŚĆ

„Seksualność jest kluczowym aspektem życia człowieka przez całą jego długość trwania, a w jej skład wchodzą płeć, role i tożsamości płciowe, genderowe, orientacja seksualna, erotyzm, przyjemność, intymność oraz reprodukcja. (…) Seksualność człowieka pozostaje pod wpływem złożonego oddziaływania czynników biologicznych, psychologicznych, społecznych, ekonomicznych, politycznych, kulturowych, prawnych, historycznych, religijnych oraz duchowych” - Deklaracja praw seksualnych 2014 r.

Tożsamość płciowa to poczucie przynależności, identyfikowanie się z określoną płcią. Jeśli identyfikacja jest zgodna z płcią urodzeniową mówimy o cispłciowości (ponad 99% populacji), jeśli natomiast występuje niezgodność między płcią oznaczoną przy urodzeniu, a płcią doświadczaną mówimy o transpłciowości (poniżej 1% populacji). Podaje się, że częstość występowania wśród dorosłych mężczyzn to 0,005-0,014% a wśród dorosłych kobiet to 0,002-0,003%. Należy pamiętać, że dane te są prawdopodobnie zaniżone, gdyż pochodzą tylko z ośrodków specjalistycznych do których zwracają się o pomoc osoby transpłciowe, a nie z całej populacji.

Mimo rozwoju medycyny nie udało się jednoznacznie określić przyczyny niezgodności płciowej, najprawdopodobniej ma ona charakter wieloczynnikowy – geny, hormony, czynniki środowiskowe (np. substancje chemiczne w pożywieniu, leki), czynniki neurorozwojowe. Stwierdzono również anatomiczne różnice w budowie mózgu, dotyczą one wielkości jądra okolicy przedwzrokowej podwzgórza, jądra łożyskowego prążka krańcowego oraz jądra śródmiąższowego podwzgórza przedniego, budowy ciała modzelowatego oraz zgrubień kory mózgowej.

W ostatnim czasie obserwuje się wzrost zgłaszalności osób transpłciowych do specjalistów, co może świadczyć o większej otwartości na tematy natury seksualnej, większej wiedzy, świadomości a także lepszych efektach medycznej korekty.

Niezgodność między płcią odczuwaną a przypisaną przy urodzeniu może pojawić się w każdym wieku, choć najczęściej pojawia się w okresie dzieciństwa, okresie dojrzewania i wczesnej dorosłości. Niezgodność w okresie dzieciństwa przejawia się trwałym niezadowoleniem z powodu bycia chłopcem/dziewczynką, pragnieniem bycia dzieckiem odmiennej płci lub dowodzeniem, że jest się dzieckiem innej płci. Takie dziecko wyraźnie preferuje stroje, gry, zabawki, zabawy, czynności, role zwyczajowo przypisane płci przeciwnej, zdecydowanie odmawia tych przypisanych płci biologicznej np. chłopcy preferują zabawy lalkami odrzucając zabawy samochodami, dziewczynki natomiast odrzucają zabawę w dom preferując np. kontaktowe sporty zespołowe. Wyraźnie preferowane są zabawy z rówieśnikami płci przeciwnej, występuje też niechęć do cech płciowych własnego ciała. Atypowy rozwój seksualny w dzieciństwie dotyczy 1% - 2% chłopców i 2% - 4% dziewcząt.

Trwałość niezgodności płciowej od dzieciństwa przez okres dojrzewania, aż po dorosłość jest niska: wynosi 2% - 30% u płci męskiej oraz 12% - 50% u płci żeńskiej. U większości osób dyskomfort spowodowany niezgodnością płci odczuwanej z przypisaną z biegiem lat i w miarę dojrzewania zanika. Dlatego też bardzo ważna jest dokładna diagnostyka, leczenie zaburzeń współistniejących (lęki, zaburzenia nastroju, snu), dbanie o edukację i wsparcie psychologiczne dla rodziców.

Głównym celem terapii jest poprawa samopoczucia, jakości życia dziecka, budowanie dziecięcego poczucia własnej wartości, pomoc w budowaniu prawidłowych i bezpiecznych relacji rówieśniczych. Nie stosuje się interwencji medycznych u dzieci z niezgodnością płciową.

Transpłciowość u młodzieży i osób dorosłych ma zdecydowanie bardziej trwały charakter. Pojęcie transpłciowości obejmuje osoby, których tożsamość jest jednoznacznie określona (transseksualizm żeński lub męski), jak również osoby niebinarne (nie identyfikujące się z żadną płcią, identyfikujące się z więcej niż jedną płcią lub też płcią płynnie zmieniającą się w czasie życia).

Osoby z tej grupy wiekowej wykazują silną, utrwaloną potrzebę bycia osobą innej płci, bycia traktowanym jako osoba innej płci, posiadania cech płciowych płci przeciwnej, bycia pozbawionym cech płciowych swojej biologicznej płci z powodu odczuwalnego wyraźnego dyskomfortu/cierpienia. Osoba taka jest przekonana, iż prezentuje reakcje typowe dla płci innej niż oznaczona przy urodzeniu, dąży do zmniejszenia cierpienia poprzez zmianę wizerunku, wyglądu (zabiegi kosmetyczne, leczenie hormonalne, chirurgiczne), podejmowanie ról społecznych, zmianę danych metrykalnych.

W Polsce zmiana metrykalna oraz interwencje chirurgiczne możliwe są po ukończeniu 18 roku życia. Proces uzgadniania płci nazywa się tranzycją. W procesie tranzycji biorą udział specjaliści różnych dziedzin: lekarz-seksuolog, psychiatra, endokrynolog, chirurg, psycholog–seksuolog kliniczny, psycholog kliniczny, certyfikowany psychoterapeuta.

Ilona Siuda